- De zon is actiever dan wetenschappers hadden voorspeld.
- Ongeveer om de 11 jaar kantelen de magnetische velden van de zon, waardoor de zonneactiviteit toeneemt.
- Die activiteit kan radiocommunicatie en GPS-navigatie op aarde verstoren en wereldwijd zorgen voor prachtig poollicht.
- Lees ook: De aarde kan over 1 miljard jaar mogelijk gered worden van vernietiging door de zon, als een andere ster ervoor zorgt dat we op grotere afstand komen
Van veraf ziet de zon er kalm en vredig uit. Maar van dichtbij is het een woeste bal met veel uitbarstingen, van een niveau dat astrofysici tot voor kort niet hadden zien aankomen.
“We dachten dat de zon deze cyclus niet zo actief zou zijn, maar de waarnemingen tonen een compleet tegenovergesteld beeld”, vertelt Andrew Gerrard aan Business Insider. Hij is afdelingsvoorzitter en directeur bij het Center for Solar-Terrestrial Research aan het New Jersey Institute of Technology.
Zonnecycli vinden normaal gesproken elke elf jaar plaats. Binnen die tijd schommelt de zon van minimale naar maximale zonneactiviteit. Die maximale activiteit komt in het midden van de cyclus voor, als de magnetische velden van de zon van kant wisselen.
De laatste zonnecyclus liep van 2008 tot 2019. We zitten nu in het midden van de huidige zonnecyclus en naderen de maximale magnetische activiteit.
De sterk toegenomen magnetische activiteit van de zon in de afgelopen jaren belemmert de energiestromen vanuit het diepe binnenste van de zon naar het oppervlak. Dit leidt tot koelere gebieden op het zonneoppervlak, die zichtbaar worden als donkere vlekken, beter bekend als zonnevlekken.
Wetenschappers zoals Gerrard kunnen een idee krijgen van de zonneactiviteit door zonnevlekken te tellen. Deze hebben het afgelopen jaar recordhoogtes bereikt.
Het volgen van zonnevlekken is cruciaal, omdat ze de bron zijn van krachtige zonnevlammen en massale uitbarstingen, ook wel plasmawolken genoemd. Deze uitbarstingen kunnen een bedreiging vormen voor de aarde door radio-uitval en stroomstoringen te veroorzaken, GPS-navigatie te verstoren en zelfs satellieten uit hun baan te duwen.
Niet alle zonnevlekken kunnen een uitbarsting veroorzaken en zelfs als ze dat doen, vormen niet alle uitbarstingen een bedreiging, omdat ze de aarde niet per se raken, zegt zonnefysicus Alex James van het University College London tegen Business Insider.
Het voorspellen van zonnestormen vooraf is echter een belangrijk onderzoeksgebied, omdat dit ons meer tijd kan geven om voorbereidingen te treffen, aldus James.
De mogelijke gevolgen van uitbarstingen op de zon
Zonnevlammen en plasmawolken zijn prachtig om naar te kijken. Maar uitbarstingen op de zon slingeren hoogenergetische deeltjes de ruimte in met snelheden van meer dan 1.600 kilometer per uur. Als ze op de aarde afkomen, bestaat de kans dat deze deeltjes in wisselwerking komen met het magnetische veld en de bovenste atmosfeer van onze planeet, waardoor geomagnetische stormen ontstaan.
Geomagnetische stormen kunnen het prachtige aurora borealis en aurora australis - het noorderlicht en zuiderlicht - veroorzaken, maar kennen ook nadelen.
Die hoogenergetische deeltjes kunnen allerlei ellende veroorzaken bij hoogfrequente radio-emissies waar het leger, luchtvaartmaatschappijen en GPS-systemen op vertrouwen, aldus Gerrard.
Sinds januari hebben geomagnetische stormen op vier continenten radiostoringen veroorzaakt: Noord- en Zuid-Amerika, Europa en Afrika. Hierdoor kan je GPS tijdelijk uitvallen. De stormen kunnen ook leiden tot stroomuitval en vliegtuigen aan de grond houden.
Een andere zorg zijn ruimteschepen. “Als materiaal uit een plasmawolk de aarde bereikt, zal het de dichtheid in de bovenste atmosfeer van de aarde verhogen”, zegt Gerrard. De extra luchtweerstand kan voor problemen zorgen bij ruimtevaartuigen.
In februari 2022 leidde een geomagnetische storm ertoe dat 38 Starlink-satellieten uit hun baan raakten. Deze satellieten bevonden zich nog in een lagere overgangsbaan en hadden hun uiteindelijke hoogte nog niet bereikt. Wetenschappers vermoeden dat de combinatie van de lagere baan en de geomagnetische storm ervoor zorgde dat de satellieten naar beneden vielen en in de aardatmosfeer verbrandden.
En afgelopen mei leidde de grootste geomagnetische storm in twintig jaar tot een verminderde werking van Starlink. Tijdens die storm raakten er echter geen satellieten uit hun baan om de aarde.
De zonneactiviteit nadert het toppunt
De activiteit van de zon zal naar verwachting blijven toenemen totdat het piekactiviteitsniveau wordt bereikt, wat wetenschappers het zonnemaximum noemen.
“Volgens de huidige voorspellingen zal het zonnemaximum in de tweede helft van 2025 plaatsvinden, maar we zullen pas echt weten of het maximum is bereikt als de activiteit weer afneemt”, aldus James.
Hoewel het zonnemaximum van deze cyclus sterker zal zijn dan wetenschappers aanvankelijk voorspelden, “ziet het er vrij gemiddeld uit in een meer historische context”, zegt hoogleraar ruimtefysica Mathew Owens aan de Universiteit van Reading tegen Business Insider.
Toch zijn we nu waarschijnlijk vatbaarder voor de effecten van het zonnemaximum dan ooit tevoren vanwege onze groeiende afhankelijkheid van satelliettechnologie, aldus James.